जितपुर–४ स्थित नवमी चिया उत्पादक सहकारी संस्थाले चिया, अदुवा तथा तरकारी खेतीलाई पूर्ण प्राङ्गारिक बनाउन गाईवस्तुको मलका साथै जैविक विषादीको प्रयोग गर्न थालेपछि गोबर र गहुँतको गाउँमै व्यापार हुन थालेको हो । यसबाट किसानले पशुपालन व्यवसाय पनि बढाउन थालेका छन् । संस्थाले किसानको गोठमै गएर मल खरिद गरिदिएपछि किसानलाई झनै राहत मिलेको छ ।

प्राङ्गारिक चिया, अदुवा र तरकारीका लागि गड्याँैले मल चाहिने र गड्यौँलाका लागि गाईवस्तुको मल आवश्यक पर्ने भएकाले गोठेमल संस्थाले किन्न थालेको नवमी चिया उत्पादक सहकारी संस्थाका अध्यक्ष चिरञ्जीवी कट्टेलले बताउनुभयो । गड्यौँले मल प्रयोग गरिएपछि उत्पादनसमेत राम्रो र स्वस्थकर हुने किसान बताउँछन् ।

किसानको गोठको मल प्रतिट्र्याक्टर रु पा“च हजारदेखि छ हजारसम्म संस्थाले खरिद गरिरहेको छ । गाईभैँसी पाल्दा दूध, बाच्छाबाच्छी मात्र नभई गोबर पनि बिक्री हुन थालेपछि पशु चौपायाबाट मनग्ये आम्दानी हुन थालेको जितपुर–५ का रवीन खनाल बताउनुहुन्छ । संस्थाले अहिले जितपुरका १०० भन्दा बढी पशुपालक किसानबाट नियमित रुपमा गोबर खरिद गरिरहेको छ ।

अदुवा, चिया र तरकारीका लागि आफैँ गड्याँैलापालन गरिरहेको र प्राङ्गारिक मल उत्पादन गर्न पशुको मल पनि चाहिने भएकाले उत्पादित मल सहकारीले खरिद गरेको अध्यक्ष कट्टेलले बताउनुभयो । “मल उत्पादन गरेर चिया सहकारीलाई बिक्री गरिन्छ”, कट्टेल भन्नुहुन्छ, “अहिले त घरघरै गएर किन्न थालेका छौँ ।”

जितपुरमा विभिन्न सहकारी संस्था स्थापना भएका छन् । रासायनिक मललाई विस्थापन गर्दै यहाँका किसानले प्राङ्गारिक मल प्रयोगमा ल्याउन थालेको चार वर्षभन्दा बढी भएको छ । पा“च वर्षअघि स्थापित नवमी चिया उत्पादक सहकारी संस्थाले गड्याँैले मल उत्पादन गरी प्राङ्गारिक चिया उत्पादन गर्दै आएका जिल्लाका अन्य किसान तथा सहकारीलाई सहुलियत दरमा मल बिक्री गर्दै आएको छ ।

कोल्बङुस्थित इको चिया उत्पादक सहकारी संस्थाले पनि प्राङ्गारिक चिया उत्पादनका लागि छ वर्षदेखि गड्याँैलापालन गरिरहेको छ । सहकारीले उत्पादन गरेको गड्यौँले मल स्थानीय प्राङ्गारिक चिया उत्पादक किसानलाई सहुलियतमा बिक्री गरिँदै आएको संस्थाका व्यवस्थापक गणेश अर्यालले बताउनुभयो ।
प्राङ्गारिक गड्यौँले मल कृषि सामग्री कम्पनीले समेत खरिद गर्न थालेको छ । कम्पनीले किसानबाट खरिद गरी रासायनिक मल किन्न आउने जिल्लाका अन्य किसानलाई पनि प्राङ्गारिक मलको फाइदा र महत्वबारे थप प्रस्ट पार्दै बिक्री गर्ने गरेको कृषि सामग्री कम्पनीका जितबहादुर राईले बताउनुभयो ।

गत आवमा मात्रै कम्पनीले छ मेट्रिक टन भर्मी कम्पोस्ट अर्थात् गड्याँैले मल बिक्री गरेको छ । प्राङ्गारिक मलको माग धेरै भए पनि उत्पादन धेरै गर्न नसकिएको संस्थाले जनाएको छ ।