अमेरिकी पूर्व राष्ट्रपति जिमी कार्टरको आइतवार १०० वर्षको उमेरमा जर्जिया राज्यको प्लेन्समा रहेको उनको घरमा निधन भएको कार्टर सेन्टरले जनाएको छ।

कार्टर अमेरिकाको ३९ औं राष्ट्रपति थिए । उनले एक कार्यकाल मात्र सेवा गरेका थिए । पूर्व राष्ट्रपतिले छोटो अस्पतालको बसाई पछि फेब्रुअरी २०२३ देखि होम हसपिस (धर्मशाला )हेरचाह सुरु गरेका थिए ।

पूर्व प्रथम महिला रोजालिन कार्टरको नोभेम्बर १९ ,२०२३ मा मृत्यु भएको थियो ।

जिम्मी कार्टर: एक व्यापक सिंहावलोकन ”

उनको पुरा नाम जेम्स अर्ल कार्टर जुनियर हो तर उनलाई जिम्मी कार्टर भनेर चिनिन्छ। उनको जन्म अक्टोबर १, १९२४ मा प्लेन्स, जर्जियामा भएको थियो ।

बुवा अर्ल कार्टर र माता लिलियन गोर्डी कार्टरको कोखबाट जन्म भएको थियो। उनि दक्षिणी जर्जियाको एउटा सानो शहरमा हुर्किए । उनका बुबा एक सफल किसान र व्यापारी थिए । उनकी आमा स्वास्थ्य परिचारिका थिइन् ।

यो पारिवारिक वातावरणले कार्टरमा कर्तव्य, अनुकम्पा र सेवाको बलियो भावना जगाएको थियो ।

बाल्यकाल र पारिवारिक पृष्ठभूमि

कार्टरको बाल्यकाल अन्य धेरैको तुलनामा अपेक्षाकृत राम्रो थियो। उनले नियमित रूपमा विद्यालय जान र राम्रो शिक्षा प्राप्त गर्न पाए । चुनौतिहरूको बावजुद, कार्टर आफ्नो आमाको पेशाबाट गहिरो प्रभावित भएका थिए।

उनको आमाको कारण उनलाई स्वास्थ्य हेरचाह र अरूको सेवामा प्रेरित गर्यो । युवावस्थामा जातीय पृथकताले उनको विश्वव्यापी दृष्टिकोणमा गहिरो प्रभाव पारेको थियो । नागरिक अधिकार र समानता प्रतिको प्रतिबद्धतामा उनलाई योगदान पुर्‍यायो।

शिक्षा :

जिमी कार्टर एक उत्कृष्ट विद्यार्थी थिए । मेरिल्याण्ड राज्यको राजधानी एनापोलिसको अमेरिकी नौसेना प्रतिष्ठानमा छात्रवृत्ति प्राप्त गर्न अघि प्लेन्सको स्थानीय सार्वजनिक विद्यालयमा पढेका थिए।

उनले १९४६ मा इन्जिनियरिङ(यन्त्रशास्त्र)मा विज्ञान स्नातक गरे । नौसेनामा उनको समय जीवनको महत्त्वपूर्ण चरण थियो । यसले उनलाई अनुशासन र नेतृत्व कौशल प्रदान गर्‍यो । स्नातक पछि, कार्टरले अमेरिकी नौसेनामा सेवा गरे जहाँ उनले पनडुब्बीहरूमा काम गरे र उपसेनानी (लेफ्टिनेन्ट)को पद हासिल गरे।

आफ्नो सैन्य सेवा पछि कार्टर १९५३ मा आफ्नो बुबाको मृत्यु पछि पारिवारिक कृषि फारम जर्जिया फर्के। उनले १९४६ रोजालिनलाई विवाह गरे।

राजनीतिक जीवन यात्रा :

कार्टरको राजनीतिक यात्रा १९५० को दशकको उत्तरार्धमा सुरु भयो, जब उनी स्थानीय राजनीतिमा संलग्न भए। उनको पहिलो राजनीतिक कार्यालय जर्जिया राज्य सिनेटको सदस्यको रूपमा थियो। जहाँ उनले १९६३ देखि १९६७ सम्म सेवा गरे। उनको राजनीतिज्ञ यात्रा बढ्दै गयो र उनको प्रतिष्ठा बढ्यो ।

सन् १९७० मा उनी जर्जियाको गभर्नरको लागि उम्मेदवार भए । आफ्नो अभियानलाई जातीय सद्भाव र राज्यको सरकारको आधुनिकीकरणमा केन्द्रित गर्दै गभर्नरको रूपमा उनले शिक्षा, स्वास्थ्य सेवा, र सार्वजनिक प्रशासनमा महत्त्वपूर्ण सुधारहरू लागू गरे ।

गभर्नरको रूपमा कार्टर काम गरे पछि उनको राष्ट्रिय राजनीतिक दृष्टिकोण परिवर्तन भयो।

राष्ट्रपति पद र उपलब्धिहरु :

जिम्मी कार्टर १९७६ मा वर्तमान राष्ट्रपति जेराल्ड फोर्डलाई पराजित गर्दै संयुक्त राज्य अमेरिकाको ३९ औं राष्ट्रपतिमा निर्वाचित भए। उनको राष्ट्रपति कालमा मानव अधिकार, ऊर्जा नीति, र कूटनीति मार्फत अन्तर्राष्ट्रिय द्वन्द्व अन्त्य गर्ने प्रयासहरूमा ध्यान केन्द्रित गरिएको थियो।

उनको सबैभन्दा उल्लेखनीय उपलब्धिहरू मध्ये एक क्याम्प डेभिड एकर्ड्स थियो। इजिप्ट र इजरायल बीचको ऐतिहासिक शान्ति सम्झौता १९७८ मा कार्टरद्वारा गरिएको थियो। यो उपलब्धिले उनलाई २००२ मा नोबेल शान्ति पुरस्कार दिलायो । किनभने यसले लामो समयदेखि द्वन्द्वले ग्रस्त क्षेत्रमा शान्ति ल्यायो।

ऊर्जा विभाग सिर्जना गर्ने तथा ऊर्जा संकटलाई सम्बोधन गर्ने सवालमा कार्टरको प्रशासनले घरेलु नीतिमा पनि प्रगति गर्यो। यद्यपि, उनको राष्ट्रपतिले उच्च मुद्रास्फीति, इरान बन्धक संकट, र आर्थिक कठिनाइहरू सहित चुनौतीहरूको सामना गर्यो जसले उनको सफलतालाई ओझेलमा पारेको थियो।

यी संघर्षहरूको बावजुद, कार्टरको मानवअधिकार र शान्तिप्रति प्रतिबद्धता उनको कार्यकालको विशेषता हो।

कार्यले छोडेपछि कार्टरले विश्वभरि शान्ति, लोकतन्त्र, र स्वास्थ्य पहलहरू प्रवर्द्धन गर्न १९८२ मा कार्टर सेन्टरको स्थापना गरे । विश्वव्यापी मानवतावादीको रूपमा सेवा गर्न जारी राखे।

उनका योगदान र व्यक्तित्वले उनलाई आजसम्मको एक अत्यन्त सम्मानित नेता बनाएको छ। कार्टरको जीवन यात्रा निकै नै असाधारण र प्रेरणादायक थियो।

स्वास्थ्य र हस्पिस केयर ”

कार्टरको स्वास्थ्य पछिल्लो वर्षहरूमा कमजोर हुँदै गएको थियो। सन् २०१५ मा उनलाई मेलेनोमा (अर्बुद ) भएको थाहा भयो जसले उनको मस्तिष्कलाई असर गरेको थियो। तर, उनले उपचार गरेपछि २०१५ को अन्त्यसम्ममा उनी क्यान्सरमुक्त भए । सन् २०२३ मा उनको स्वास्थ्यमा थप समस्या आए । अन्ततः २०२४ को प्रारम्भमा कार्टरले आफ्नै घरको हस्पिस केयर रोजे।

नेपाल भ्रमण :

जिमी कार्टरले आफ्नो जीवनमा नेपाल ५ पटक भ्रमण गरेका छन्। ती भ्रमणहरूका समय र उद्देश्य फरक फरक थिए ।यी भ्रमणहरूले नेपालको इतिहास र अमेरिकासँगको सम्बन्धमा महत्त्वपूर्ण प्रभाव पारेका छन्। जसले नेपाल र अमेरिकाबीचको सम्बन्धलाई थप प्रगाढ बनाएको छ। उनि १९८५ मा पहिलो पटक र सन् २००७ मा दोश्रो पटक नेपाल भ्रमण गरेका थिए ।

पहिलो भ्रमणमा नेपालका ग्रामीण समुदायसँग भेटघाट गरेका थिए भनेर दोस्रो भ्रमणमा नेपालको शान्ति प्रक्रियामा सहयोग पुर्‍याउन कार्टर सेन्टरको तर्फबाट महत्त्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गरेका थिए ।

सन् २००८ मा नेपालको संविधानसभाको निर्वाचन पर्यवेक्षण गर्न नेपाल आएका थिए । त्यसपछि २०१३ र अन्तिमपटक २०१५ मा नेपाल आएका थिए ।

नेपालका प्रसिद्ध फोटोग्राफर (छायाचित्रकार )किरण मान चित्रकारको कार्टरको भेटघाट सन्दर्भ :

नेपालका प्रसिद्ध फोटोग्राफर (छायाचित्रकार )किरण मान चित्रकारको जिमी कार्टरसँग ५ पटक भेटघाट गरेको ईनेप्लिजलाई बताए । चित्रकारले पहिलो पटक १९८५ मा अमेरिकी फोहरा दरबार काठमाडौँमा कार्टर र श्रीमतीसंग भेट गरेको स्मरण गरे ।

उनले पटक पटक गरेर कूल ५ पटक भेटेको बताए । गत अगस्त महिनामा चित्रकार अमेरिकाको डिसी भ्रमणको क्रममा कार्टर सेन्टरका कार्यकारी अधिकारीसँग बिधुतियडाक (इमेल)मार्फत पत्राचार गरेको र उनि बिरामी भएकोले उनिसँग कुराकानी हुन् नपाएकोमा दुख लागेको बताए ।

साथै उनले नेपाली दुताबासमा नेपाल र अमेरिका सम्बन्धी तस्बिरहरु प्रदर्शन गर्दा कार्टरलाई निमन्त्रणा समेत अधिकारी मार्फत पठाएको र बिरामी परेकोले आउन असमर्थ कार्टर सेन्टरले जनाएको चित्रकारले भने ।

उनले कार्टर नेपाल आउँदा कार्टरका खिचेका तस्बिरहरु समेत अमेरिकामा कार्टरलाई दिन समेत कोसिस गरेको तर बिरामीको कारण दिन नसकेकोमा जनाए ।

तस्बिर कृतज्ञता : किरणमान चित्रकार