असार १ केके मानन्धर ।

सात बुँदे घोषणापत्र जारी गर्दै दोस्रो अन्तर्राष्ट्रिय मातृभाषा पत्रकारिता सम्मेलन ११४५ सम्पन्न गरेको छ । दुईदिने सम्मेलनमा बंगलादेश, भारत र नेपालका विभिन्न प्रदेशबाट पत्रकारहरुको गुणात्मक सहभागिता रहेको थियो । अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलन मार्फत मातृभाषाको पत्रकारितालाई प्रवद्र्धन गर्नुपर्ने, नेपाल सरकार लगायत सार्क राष्ट्रका सरकार प्रमुखहरुले मातृभाषाको पत्रकारिता गर्ने अधिकार सुनिश्चित गर्नुपर्ने, सरकारी स्तरमा नीति तर्जुमा गरेर वजेटको व्यवस्था गर्नुपर्ने लगायतका माग गरेका छन् ।

दुईदिने सम्मेलनलाई उद्घाटन गर्नुहुँदै प्रतिनिधि सभाका सभामुख देवराज घिमिरेले मातृभाषाको पत्रकारितामार्फत नेपालको संविधानले सुनिश्चित गरेको बहुल समाजभित्रको एकतालाई व्यवहारमा लागू गर्न सकिने बताउनुभयो । उहाँले सरकारी सञ्चार माध्यममा भाषाभाषीका समाचार प्रकाशन र प्रशारण हुँदै आएको सन्दर्भ जोड्दै यसमा थप समृद्ध गर्नुपर्ने विचार राख्नुभयो ।

त्यस्तै, भक्तपुरको थिमि बैंक्वेटमा सम्पन्न भएको दोस्रो दिनको सम्मेलनमा मध्यपुर थिमि नगरपालिकाका मेयर सुरेन्द्र श्रेष्ठले मातृभाषा संरक्षण गर्न स्थानिय सरकार प्रतिबद्ध रहेको बताउनुभयो । विद्यालयस्तरमा मातृभाषाको अध्यापन गर्नको लागि नगरपालिकाले तयारी गरिरहेको समेत मेयर श्रेष्ठले बताउनुभयो ।

‘नेपालका प्रथम मातृभाषी पत्रकार धर्मादित्य धर्माचार्यले नेपालभाषाको माध्यमबाट पत्रकारिता सुरु गर्नुभएको १०१ वर्ष पुगेको उपलक्ष्यमा सम्मेलनको आयोजना गरेका हौं । सबैले आआफ्नो क्षेत्रबाट सक्दो सहयोग गर्नुभएको छ ।’ पत्रकार राष्ट्रिय दबूका केन्द्रीय अध्यक्ष नृपेन्द्र लाल श्रेष्ठले बताउनुभयो ।

करिब ५० विदेशी पत्रकार तथा सय जना नेपाली पत्रकारहरु समिल्लित रहेको अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलनलाई सार्क जर्नलिष्ट फोरम र फोनिजले सहकार्य गरेको थियो ।

सम्मेलनमा नेपाल लगायत विश्वव्यापी रहेको मातृभाषा पत्रकारिताको चुनौती, अवसर र भविष्यका सम्भावनाहरूमा केन्द्रीत रहेर विभिन्न चरणमा प्यानल छलफल गरेको थियो । गोरखापत्रका पूर्व प्रधान सम्पादक पुस्करभक्त माथेमाले नेपालको सरकारी सञ्चार गृहमा मातृभाषाको पत्रकारिताको अभ्यासको विषयमा कार्यपत्र प्रस्तुत गर्नुभएको थियो ।

कार्यक्रममा नेपाल, भारत र बंगलादेशका गरी पाँच जना वरिष्ठ सञ्चारकर्मीहरुलाई नेपालका प्रथम मातृभाषी पत्रकार धर्मादित्य मातृभाषा पत्रकारिता सम्मान प्रदान गरिएको थियो । यसअघि सन् २०२४ मा पहिलो अन्तर्राष्ट्रिय मातृभाषा पत्रकारिता सम्मेलन, सन् २०१८ र २०२२ मा राष्ट्रिय सम्मेलन गरेको थियो ।
तपसिल एजेन्डामा छलफल भएको थियो ।

१) मातृभाषा संरक्षणका लागि पत्रकारिता ।
२) मातृभाषा पत्रकारिताको अभ्यास र प्रवृत्ति ।
३) सरकारी सञ्चार माध्यममा मातृभाषा पत्रकारिताको उपलब्धि ।
४) धर्मादित्य धर्माचार्यदेखि अहिलेसम्म मातृभाषा पत्रकारिता ।
५) बहुल समाज विकासमा मातृभाषा पत्रकारिताको भूमिका ।
६) मातृभाषा पत्रकारिता विकासमा संस्थागत भूमिका ।
७) मातृभाषा पत्रकारितामा बजार व्यवस्था ।
सम्मानित हुने व्यक्तित्वहरुः
१) मल्ल के सुन्दर २) गणेश राई ३) अजितमान तामाङ्ग
संस्थागत सम्मान प्रदान गरिने संस्थाहरुः
१) रेडियो नेपाल २) गोरखापत्र ३) राष्ट्रिय समाचार समिति ४) नेपाल टेलिभिजन ५) प्रेस काउन्सिल नेपाल
घोषणा पत्र तपसिल रहेको छ ।
दोस्रो अन्तर्राष्ट्रिय मातृभाषा पत्रकारिता सम्मेलनको काठमाडौँ घोषणापत्र नेपाल संवत् ११४५ (२०२५ ईस्वी संवत्)

नेपाल भाषा पत्रिका “बुद्ध धर्म वो नेपालभाषा“ को प्रकाशनको १०१ वर्षको इतिहास मनाउँदै नेवाः पत्रकार राष्ट्रिय दबू, नेपालद्वारा आयोजित दोस्रो अन्तर्राष्ट्रिय मातृभाषा पत्रकारिता सम्मेलनको काठमाडौँ (ललितपुर–थिमी) घोषणापत्र हो। यो सम्मेलन सार्क पत्रकार मञ्च र नेपाली आदिवासी जनजाति पत्रकार महासंघ (फोनिज) को सहयोगमा नेपाल संवत ११४५ तछलागा २–३ (बि.स. २०८२ जेष्ठ ३०–३१÷१३–१४ जुन २०२५) मा आयोजना गरिएको हो। मातृभाषाहरू विश्वबाट दिनप्रतिदिन लोप हुँदै गएको सन्दर्भमा, यस वर्ष “मातृभाषा संरक्षणका लागि पत्रकारिता“ भन्ने नाराका साथ यो सम्मेलन आयोजना गरिएको हो, मातृभाषा संरक्षणमा पत्रकारिता क्षेत्रको जिम्मेवारीलाई मान्यता दिँदै। सम्मेलनले नेपालका पहिलो मातृभाषा पत्रकार धर्मादित्य धर्माचार्य (जगतमान वैद्य) लाई सम्झना ग¥यो, जसले नेपाल भाषामा ’बुद्धधर्म वो नेपालभाषा’ प्रकाशित गरेर मातृभाषा पत्रकारिता सुरु गरेका थिए। यो घोषणापत्र २०१८ र २०२२ मा आयोजित पहिलो र दोस्रो राष्ट्रिय मातृभाषा पत्रकारिता सम्मेलन र २०२४ मा पहिलो अन्तर्राष्ट्रिय मातृभाषा पत्रकारिता सम्मेलनको सन्दर्भ पनि हो।

हामी, पत्रकार, मिडिया पेशेवर, विद्वान र सार्क देशका प्रतिनिधिहरू, ल्ँल्व् को संयुक्त पहलमा सार्क पत्रकार मञ्च र ँइल्क्ष्व् को सहयोगमा काठमाडौँ, नेपालमा आयोजना गरिएको मातृभाषा पत्रकारिता सम्बन्धी दोस्रो अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलनमा भाग लिइरहेका छौं, भाषिक विविधता संरक्षण, समावेशी शासन प्रवद्र्धन र सीमान्तकृत समुदायको आवाजलाई बढावा दिन मातृभाषा पत्रकारिताको महत्त्वपूर्ण भूमिकालाई मान्यता दिँदै। मातृभाषा र आदिवासी भाषाहरूमा पत्रकारिताले लोकतान्त्रिक सहभागितालाई बलियो बनाउँछ, सामुदायिक विकास बढाउँछ र सांस्कृतिक सम्पदाको संरक्षण गर्छ भन्ने कुरा स्वीकार गर्दै। दिगो विकास लक्ष्य (क्म्न्क) का प्रतिबद्धताहरू, विशेष गरी गुणस्तरीय शिक्षा, शान्ति, न्याय र बलियो संस्थाहरू र असमानता न्यूनीकरणसँग सम्बन्धित, सम्झँदै। सम्मेलनको उद्घाटन र मन्तव्य र ऐक्यबद्धता व्यक्त गर्नुभएकोमा नेपाल प्रतिनिधि सभाका सभामुख माननीय देवराज घिमिरेप्रति कृतज्ञता व्यक्त गर्दै।

यस घोषणापत्र र सिफारिसहरू ७ बुँदे घोषणापत्रलाई यसैसाथ स्वीकार गर्नुहोस् र दक्षिण एसियाका सबै सरकारहरू र सरोकारवालाहरूलाई आह्वान गर्नुहोस्ः

१। उहाँको उत्कृष्ट योगदानको कदर गर्दै, धर्मादित्य धर्माचार्यलाई नेपाल सरकारले विधिवत सम्मान र मान्यता दिनुपर्छ।

२। राज्य समर्थन र नीतिगत प्रतिबद्धता नेपाल सरकार लगायत सार्क सरकारका प्रमुखहरूलाई मातृभाषामा काम गर्ने पत्रकारहरूको अधिकारको रक्षा गर्ने मिडिया नीतिहरू तर्जुमा र लागू गर्न र स्थानीय तथा आदिवासी भाषाहरूमा सञ्चालित मिडिया आउटलेटहरूको विकास र दिगोपनका लागि बढ्दो बजेट सहयोग विनियोजन गर्न आग्रह गरिएको छ।

३। सरकारले आदिवासी तथा आदिवासी भाषाहरूमा पत्रकारितालाई सामाजिक न्याय र सांस्कृतिक संरक्षणको उपकरणको रूपमा मान्यता दिनुपर्छ र प्रवर्द्धन गर्नुपर्छ, यी समुदायहरूलाई आफ्नो आवाज उठाउन र सान्दर्भिक समाचार र जानकारीमा पहुँच गर्न प्लेटफर्महरू छन् भनी सुनिश्चित गर्नुपर्छ।

४। मातृभाषामा काम गर्ने पत्रकारहरूका लागि नियमित प्रशिक्षण कार्यक्रम, कार्यशाला र फेलोशिपहरू आयोजना गर्न तत्काल कदम चाल्नुपर्छ।

५। संयुक्त राष्ट्र संघ, युनेस्को, अन्तर्राष्ट्रिय गैरसरकारी संस्थाहरू र विकास साझेदारहरूलाई आफ्नो विकास एजेन्डा र कोष प्राथमिकताहरूमा मातृभाषा पत्रकारिता समावेश गर्न, प्राविधिक सहयोग, क्षमता निर्माण समर्थन, र तल्लो तहका मिडिया पहलहरूको लागि स्रोत परिचालन प्रदान गर्न आह्वान गरिएको छ।

६। विश्वविद्यालयहरू, मिडिया संस्थाहरू र अनुसन्धान निकायहरूले यस क्षेत्रमा मातृभाषा पत्रकारिताको वर्तमान अवस्था, चुनौतीहरू र सम्भावनाहरूको बारेमा व्यापक अध्ययन गर्नुपर्छ र सरकारहरू र प्रविधि प्लेटफर्महरूले अनलाइन मातृभाषा पत्रकारितालाई प्रवर्द्धन गर्न डिजिटल उपकरणहरू, फन्टहरू र भाषा अनुवाद प्रशोधन प्रविधिहरूमा लगानी गर्नुपर्छ र स्थानीय मिडिया आउटलेटहरूलाई मातृभाषामा डिजिटल ढाँचामा संक्रमण गर्न सहयोग दिनुपर्छ।

७। मातृभाषा पत्रकारिताको प्रवर्द्धनका लागि काम गर्ने राष्ट्रिय र क्षेत्रीय पत्रकार संघहरूलाई मान्यता दिइनुपर्छ र उनीहरूको पहुँच र वकालत विस्तार गर्न आर्थिक रूपमा सहयोग गरिनुपर्छ। निष्कर्षस् हामी, सहभागीहरू, हाम्रो मातृभाषामा पत्रकारिता डिजिटल युगमा मात्र बाँच्दैन तर फस्टाउँछ भन्ने कुरा सुनिश्चित गर्न सहकार्य गरेर काम गर्ने हाम्रो संकल्प दोहोर्याउँछौं। हामी सबै सरोकारवालाहरूलाई यी शब्दहरूलाई कार्यमा रूपान्तरण गर्न आह्वान गर्छौं ताकि दक्षिण एसियाका विविध आवाजहरूले स्वतन्त्र र निर्भयतापूर्वक बोल्न, रिपोर्ट गर्न र प्रेरणा दिन जारी राख्न सकून्।

हस्ताक्षरकर्ता
१। नृपेन्द्र लाल श्रेष्ठ अध्यक्ष नेवार पत्रकारहरूको लागि राष्ट्रिय मञ्च ९नेपाल०
२। राजु लामा अध्यक्ष सार्क पत्रकार मञ्च ९नेपाल०
३। लक्की चौधरी अध्यक्ष फोनिज ९नेपाल०
४। मोहम्मद अब्दुर रहमान महासचिव सार्क पत्रकार मञ्च ९बंगलादेश०
५। डा। शशिभूषण कुमार अध्यक्ष सार्क पत्रकार मञ्च, बिहार ९भारत०

काठमाडौं, नेपालमा अपनाइएको जुन १४, २०२५