राजनीति लोकतन्त्रको आधारशिला हो। समाजका आवश्यकता, मुद्दा र आकांक्षालाई सम्बोधन गर्न नेतृत्व आवश्यक पर्छ, जसले समाजलाई सही दिशा दिन्छ। तर नेतृत्व केवल कुनै अनुभवयुक्त व्यक्तिले मात्र होइन, जोश, लगनशीलता, र परिवर्तनको दृढ इच्छाशक्ति भएका व्यक्तिले पनि दिन सक्छ। यही कारणले गर्दा विद्यार्थी राजनीति निकै महत्त्वपूर्ण मानिन्छ।

विद्यार्थी राजनीति, जसलाई नेतृत्व विकास र समाजसेवाको सुरुवात मानिन्छ, देशको भविष्य निर्धारण गर्ने आधारभूत पाटो हो। नेपालको राजनीतिक इतिहासले पनि यसलाई प्रमाणित गरेको छ। २०४६ र २०६२र६३ का जनआन्दोलनहरूमा विद्यार्थी नेताहरूले खेलको निर्णायक भूमिका हामी सबैले देखेका छौँ।

तर, वर्तमान समयमा विद्यार्थी राजनीतिमा देखिएका केही असमानता, अव्यवस्था र उद्देश्यबाट विचलनले यस क्षेत्रलाई विवादमा ल्याएको छ। यी सबैका बीच, विद्यार्थी राजनीतिमा उमेर हकबन्दी लगाउनुपर्छ कि पर्दैन भन्ने विषय गहिरो बहसको केन्द्र बनेको छ।

विद्यार्थी राजनीतिलाई पवित्र उद्देश्यबाट विचलित हुनबाट बचाउन र नयाँ पुस्तालाई अवसर दिन उमेर हकबन्दीलाई प्रभावकारी उपाय मानिन्छ। तर, यसका विपक्षमा पनि ठूला तर्कहरू छन्। यो सम्पादकीयले विद्यार्थी राजनीतिमा उमेर हकबन्दीको आवश्यकता, यसले पार्ने प्रभाव, र सम्भावित समाधानका उपायहरूमाथि गहन विचार प्रस्तुत गर्नेछ।

विद्यार्थी राजनीति महत्व र चुनौतिहरू
विद्यार्थी राजनीति केवल शिक्षण संस्थाभित्रको गतिविधि नभएर समाजको समग्र रूपान्तरणको साधन हो। यसले विद्यार्थीहरूलाई नेतृत्व विकास गर्न, सामूहिक जिम्मेवारी लिन, र राष्ट्र निर्माणका लागि तयार पार्न भूमिका खेल्छ।

नेपालको सन्दर्भमा, विद्यार्थी राजनीति थप महत्त्वपूर्ण देखिन्छ। यहाँका प्रमुख राजनीतिक दलहरूसँग आवद्ध विद्यार्थी संगठनहरू राष्ट्रिय मुद्दामा प्रत्यक्ष संलग्न छन्। कुनै पनि राजनीतिक आन्दोलनका लागि विद्यार्थी संगठन निर्णायक शक्ति बन्छन्।

तर, वर्तमानमा विद्यार्थी राजनीतिमा केही समस्या देखा परेका छन्।
-अध्ययनको उपेक्षास् विद्यार्थी राजनीतिमा लाग्नेहरूले अध्ययनमा ध्यान नदिएको गुनासो व्यापक छ।
-राजनीतिक हस्तक्षेपस् शिक्षण संस्थामा राजनीतिक हस्तक्षेपका कारण पठनपाठनको वातावरण खल्बलिएको छ।
-पुराना नेताको वर्चस्वस् विद्यार्थी संगठनमा नयाँ नेतृत्व विकास हुन नदिन पुराना नेताहरू लामो समयसम्म पदमा बसेको पाइएको छ।

यी समस्याहरू समाधान गर्न नेतृत्वमा परिवर्तन आवश्यक छ। यही परिवर्तका लागि उमेर हकबन्दीको माग उठाइएको हो।

उमेर हकबन्दीको पक्षमा तर्कहरू
१. नयाँ पुस्ताको प्रतिनिधित्व सुनिश्चित गर्न
उमेर हकबन्दीले पुराना नेतालाई पन्छाउँदै नयाँ पुस्तालाई अगाडि ल्याउँछ। यसले नेतृत्वमा नवीनता र जोश थप्छ।

२. स्पष्ट उद्देश्य स्थापना गर्नस्
विद्यार्थी राजनीति उमेरको सन्दर्भमा नेतृत्व विकास र अध्ययनलाई प्राथमिकता दिनु हो। उमेरको सीमा नभएको अवस्थामा यसलाई पेशा बनाउने प्रवृत्ति देखा परेको छ।

३. सामाजिक न्यायको सिद्धान्तलाई बढावा दिन
उमेर हकबन्दीले सबैलाई समान अवसर प्रदान गर्न मद्दत गर्छ। यसले नेतृत्वमा विविधतालाई सुनिश्चित गर्छ।

४. शैक्षिक र राजनीतिक सन्तुलन कायम गर्न
विद्यार्थी राजनीतिले अध्ययनलाई उपेक्षा गर्नु हुँदैन। उमेर हकबन्दीले राजनीतिमा संलग्नता र अध्ययनबीच सन्तुलन राख्न सहयोग पुर्‍याउँछ।

उमेर हकबन्दीको विपक्षमा तर्कहरू
१. लोकतान्त्रिक स्वतन्त्रताको हनन
राजनीतिमा संलग्नता प्रत्येक व्यक्तिको मौलिक अधिकार हो। उमेरको सीमा तोक्दा व्यक्तिको स्वतन्त्रता कुण्ठित हुन्छ।

२. अनुभवको कमी
राजनीतिमा अनुभव महत्त्वपूर्ण हुन्छ। उमेर हकबन्दीले अनुभवी विद्यार्थी नेतालाई नेतृत्व गर्न रोक्न सक्छ।

३. व्यवहारिक असमानता
नेपालमा विद्यार्थीहरू विभिन्न उमेरमा पढ्न थाल्छन्। उमेर हकबन्दीले ढिलो पढ्न सुरू गर्ने विद्यार्थीहरूलाई अन्याय पुर्‍याउँछ।

४. प्रतिभाको उपेक्षा
साँचो नेतृत्व गर्ने क्षमता उमेरले निर्धारण गर्दैन। उमेरको आधारमा प्रतिभाशाली नेतालाई रोक्नाले विद्यार्थी राजनीतिलाई कमजोर बनाउँछ।

सम्भावित समाधानका उपायहरू
१. लचिलो उमेर सीमा
विद्यार्थी नेताका लागि लचिलो उमेर सीमा तोक्न सकिन्छ। जस्तै, २५–३० वर्षको बीचमा नेतृत्व गर्न अनुमति दिने प्रावधान बनाउन सकिन्छ।

२. योग्यता र योगदानलाई प्राथमिकता
उमेरको सट्टा विद्यार्थी नेताहरूको योग्यता, क्षमता, र योगदानलाई मूल्यांकन गरी नेतृत्व चयन गर्न सकिन्छ।

३. कार्यकालको सीमा
विद्यार्थी नेताको पदाधिकारीका लागि कार्यकालको सीमा तोक्न सकिन्छ। यसले नेतृत्वमा नियमित परिवर्तन सुनिश्चित गर्छ।

४. राजनीतिक हस्तक्षेप घटाउन
विद्यार्थी राजनीतिमा राजनीतिक दलहरूको अनावश्यक हस्तक्षेप कम गर्न कडा नियम बनाउनुपर्छ।

अन्तर्राष्ट्रिय अभ्यासहरू
धेरै देशहरूमा विद्यार्थी राजनीति नेतृत्व विकासको माध्यमका रूपमा रहेको छ। भारत, अमेरिका, र युरोपका केही देशहरूमा विद्यार्थी राजनीतिमा उमेरभन्दा पनि नेताको क्षमतालाई प्राथमिकता दिइएको छ। उनीहरूले नेतृत्व विकास र संगठनात्मक संरचना सुधारमा ध्यान केन्द्रित गरेका छन्।

निष्कर्ष
विद्यार्थी राजनीति लोकतन्त्रको आधारभूत तत्व हो। यसले युवाहरूलाई जिम्मेवार नागरिकका रूपमा तयार गर्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ। उमेर हकबन्दीले विद्यार्थी राजनीतिलाई सुधार गर्न सहयोग पुर्‍याउन सक्छ। तर, यसले गलत रूपमा लागू हुँदा युवा वर्गको स्वतन्त्रता र क्षमतालाई सीमित गर्ने सम्भावना पनि रहन्छ।

यसकारण, उमेर हकबन्दीको विषयमा सन्तुलित दृष्टिकोण अपनाउनु आवश्यक छ। विद्यार्थी राजनीतिमा सही नीति लागू गरेर नेतृत्व विकास, शिक्षा, र समाजसेवामा आधारित उद्देश्य स्थापना गर्नुपर्छ। उमेरले मात्र नभएर, जोश, इमानदारी, र क्षमताले नेतृत्व तय गर्नुपर्छ।

लेखिका आयुसा कडेल राष्ट्रिय युवा परिषदको केन्द्रिय सदस्य हुनुहुन्छ ।