मास्को, २७ जुलाई २०१६ (बुधवार) । रूस (सोभियत संघ) र नेपालबीच दौत्य सम्बन्ध स्थापनाको ६०–यौं वर्षबन्धन (हीरक जयन्ती) को सन्दर्भमा रूस–नेपाल सहयोग तथा मैत्री समाजको तत्वावधानमा साहित्यिक तथा सांस्कृतिक कार्यक्रमसहित विशेष समारोह सुसम्पन्न भएको छ । मास्को ओलम्पिक खेलको आयोजनाको समयतिर सन् १९७० को दशकतिर सोभियत कालमा सर्वप्रथम अग्ला आधुनिक भवनहरू बनाइएको हुनाले पुरानै नाउँको आधारमा मास्कोवासीहरूबीच अद्यापि ‘नयाँ आर्बात’ नामले नै प्रसिद्ध रूसको राजधानीको केन्द्रीय मार्ग कालिनिन प्रोस्पेक्टस्थित भव्य पुस्तकगृह (रूसी भाषामा ‘दोम क्निगी’) को फराकिलो कक्षमा नेपाली राजदूतावास परिवार, गैरआवासीय नेपाली संघ, विश्व नेपाली साहित्य महासंघ लगायत नेपाली सामाजिक संघसंस्थाका प्रतिनिधिहरू र रसियाली कूटनीतिज्ञ, साकित्यकार, पत्रकार, चित्रकार, संगीतकार, गायक अर्थात् सगरमाथाविजेता पर्वतारोहीदेखि बर्पिmलो तलाउमा डुबुल्की लगाउने हुँदा ‘जलसिंह’ भनिने पौडीबाज सम्मको उपस्थिति रहेको थियो ।

रूस महासंघको एक संघटक गणतन्त्र दागेस्तानका युवा छविचित्रकार इभान कोजोरेजोभका नेपालको हिमशिखरका दृश्यहरूको कलात्मक तस्बीरहरूले सिंगारिएको मण्डपरूपी मञ्चमा राखिएको एक टेबुलमा उनका नेपाल र दागेस्तानका दृश्यहरू अङिकत छविचित्रहरूका अल्बमहरूको माझमा दागेस्तानी जनकवि रासुल हाम्जातोभद्वारा उनको मातृभाषामा रचिएको ‘जीवनचक्र’ र ‘जीवित देवी कुमारी’ शीर्षकका नेपालविषयक दुई काव्यकृतिहरूको मूल आभार भाषाबाट रूसी एवं नेपालीमा समेत छन्दोबद्ध अनुवादसहित ‘दुई देवताप्रति’ भन्ने नेपाल र दागेस्तानका मौलिक संस्कृतिहरूको परिचायक शीर्षक बोकेरा प्रकाशित त्रिभाषिक सचित्र पुस्तक सजाएर राखिएको थियो ।

मास्कोको सबभन्दा विशाल किताब पसल ‘पुस्तकगृह’ की प्रतिनिधिको साथमा कार्यक्रमको सञ्चालन गर्दै रूस–नेपाल सहयोग तथा मैत्री समाजका उपाध्यक्ष डा. मणिराज पोखरेलले मैत्री समारोहमा उपस्थित सबै पाहुनाहरूको हार्दिक स्वागत गर्नुभएपछि समारोह आयोजकको तर्पmबाट रूस–नेपाल सहयोग तथा मैत्री समाजका अध्यक्ष मिखाइल नेक्रासोभले मैत्री समाजको क्रियाकलापबारे संक्षेपमा प्रकाश पार्दै पोहोर साल नेपालले भोग्नुपरेको महाभूकम्पपीडितहरूको सहायतार्थ केही रकम जम्मा गरी सहयोग पु¥याइएको जानकारी दिनुका साथै राहत कार्यमा प्रत्यक्ष भाग लिने रूसको संकटकालीन सेवा मन्त्रालयको ‘त्सेन्त्रोस्पास’ उद्धार टोलीको नेतृत्वकर्ता कुर्बान कुर्बानोभ, आन्द्रेइ तेरेखोभ तथा पाभेल तेरेखोभलाई प्रशंसापत्र प्रदान गर्नुभयो र यसै वर्ष नेपालको राजधानी काठमाडौंमा रूसी महाकवि अलेक्सान्द्र पुश्किनको आवक्ष–प्रतिमा स्थापना गरिने सूचना प्रवाहित गर्नुभयो ।

गैरआवासीय नेपाली संघकी केन्द्रीय महिला संयोजक सपिला राजभण्डारीले तीनपल्ट नेपालको यात्रा गरी आफ्नो यात्रानुभव काव्यको रचनामार्पmत् सम्प्रेषण गर्ने दागेस्तानी कवि रासुल हाम्जातोभको काव्यको केही पंक्ति उद्धृत गर्दै ‘मानिसभन्दा धेरै देवदेवीहरू र घरहरूभन्दा धेरै मठमन्दिर र विहारहरू भएको’ सानो तर भौगोलिक, सांस्कृतिक, नृवंशात्मक र भाषिक विविधतायुक्त नेपालको तथ्य र कथ्य (मीथ) को उदाहरणसहित हिमाली देशको विशेषताबारे संक्षेपमा प्रकाश पार्नुभयो ।

रूसका लागि नेपालकी कार्यवाहक राजदूत श्रीमती इन्दिरा अर्याल गोहिवारले विगत ६० वर्षमा नेपाल र रूसबीच कायम रहेको सुमधुर सम्बन्धको चर्चा गर्दै रूस (पूर्व सोभियत संघ) ले नेपालको आर्थिक तथा शैक्षिक आधार सीर्जनामा पु¥याएको सहयोगको उच्च मूल्यांकन गर्दै अव यस पारस्परिक सम्बन्धलाई अझ उच्च स्तरमा पु¥याउनुपर्ने आवश्यकतातर्पm अंगूली निर्देश गर्नुका साथै गतः साल नेपालमा गएको महाभूकम्पमा रूसको जनता, सरकार तथा रूस–नेपाल सहयोग तथा मैत्री समाजको तर्पmबाट पु¥याइएको सहयोगका लागि हार्दिक आभार प्रकट गर्नुहुँदै भूकम्पपीडितहरूको सहायतार्थ जनस्तरबाट योगदानका लागि रूस–नेपाल मैत्री संघका अध्यक्ष मिखाइल नेक्रासोभ तथा उद्धार एवं राहत कार्यमा प्रत्यक्ष रूपले भाग लिने रूसको संकटकालीन सेवा मन्त्रालय (एमचएस) को उद्धारटोली (त्सेन्त्रोस्पास) का प्रतिनिधि कुर्बान कुर्बानोभलाई कृतज्ञतापत्र प्रदान गर्नुभयो ।

प्रशंसापत्र ग्रहण गर्दै कुर्बान कुर्बानोभले रसियाली उद्धार टोलीको कार्यको सराहना गरिएकोमा घन्यवाद ज्ञापन गर्दै यस रमणीय हिमाली देश नेपालमा पर्यटकको हैसियतले यात्रा गर्न इच्छुक रहेको अभिव्यक्ति प्रकट गर्नुभएको थियो ।

गैरआवासीय नेपाली संघ रूसका अध्यक्ष दीनानाथ राजभण्डारीले रूसमा बसोवास गरिरहेका विभिन्न क्षेत्रमा कार्यरत नेपालीहरूको यस सामाजिक संस्थामा ५०० नेपालीहरू सम्बद्ध रहेको जानकारी दिनुहुँदै नेपाल–रूस दौत्य सम्बन्धको हीरक जयन्तीको उपलक्ष्यमा समारोहका आयोजकहरूप्रति आभार प्रकट गर्नुभयो ।

नेपालका लागि पूर्वराजदूत सेर्गेइ भेलिच्किनले नेपालसित रूसको सम्बन्धको इतिहास ६० वर्षभन्दा निकै पुरानो रहिआएको जनाउनुहुँदै १४० वर्षअघि सर्वप्रथम नेपालको यात्रा गर्ने रूसी प्राच्यविद् इभान मिनाएभको योगदानको स्मरण गर्नुका साथै हाम्रा दुई देशबीच मैत्री सम्बन्धको विकासमा जनस्तरबाट योगदान पु¥याउने कार्यमा दुवै देशमा कार्यरत मैत्री संस्थाहरूका अतिरिक्त रूस (पूर्व सोभियत संघ) बाट विभिन्न विषयमा उच्च शिक्षा प्राप्त गरी नेपालमा विभिन्न क्षेत्रमा कार्यरत ६ हजारजति दक्षविशेषज्ञहरूलाई एकबद्ध पार्ने संगठन मित्रकुञ्जको योगदानको सराहना गर्नुभयो र यसै संस्थासित सम्बद्ध कार्यकर्ताहरूले नै विश्वव्यापी रूपमा गैरआवासीय नेपाली संघको सञ्जाल गठन गरेको र अहिले पनि यस संस्थाको नेर्तत्व रूसबाटै उच्च शिक्षा हासिल गरी हाल अष्ट्रेलियामा बसोवास गरिरहेका सफल व्यवसायी (शेष घले) बाट नै भइरहेको जनाउनुभयो । उहाँले भविष्यमा हाम्रा दुई देशबीच विभिन्न क्षेत्रमा सहयोग विकासको सम्भावना रहेकोतर्पm औंल्याउनुभयो ।

नेपालविषयक दागेस्तानका विश्वप्रसिद्ध जनकविका काव्यकृतिहरू समाविष्ट त्रिभाषिक चित्र–पुस्तकका प्रायोजक एवं सम्पादक एभ्गेनी कोजोरेजोभले नेपाल यात्राको आफ्नो अनूभूति बताउँदै दागेस्तानी कवि रासुल हाम्जातोभको स्मृतिमा नेपालविषयक उनका काव्यकृतिहरू तीनै भाषामा प्रकाशित गर्ने विचार कसरी उत्पन्न भएको थियो भन्ने जानकारी दिंदै त्यसको नेपाली अनुवादकको रूपमा मेरो परिचय दिनु भएपछि मैले हाम्रा दुई देशबीच दौत्य सम्बन्ध स्थापनाको चार वर्षपछि रूसी साहित्यको अध्ययनार्थ मास्को आइपुगेकाले रूस र नेपालबीच सम्बन्धको प्रत्यक्षदर्शी हुने सुअवसर प्राप्त भएको जनाउँदै नेपालको तीनपल्ट यात्रा गर्ने दागेस्तानी कविसंग मास्कोको साहित्यकार भवनमा भएको आफ्नो अविस्मरणीय भेटको चर्चा गरेर नेपालीमा ‘जीवनचक्र’ शीर्षकको उनको काव्यको प्रारम्भिक अंश पाठ गरेर सुनाएको थिएँ । दागेस्तानकी गायिकाले आभार भाषामा यसै अंशको पाठ गर्नुका साथै दानेस्तानी गीतहरू पनि गाएकी थिइन् ।

मास्कोकी कवयित्री ल्युदमिला आभ्देएभाले रूस–नेपाल दौत्य सम्बन्धको ६० वर्षप्रति समर्पित स्वरचित कविता पाठ गरेकी थिइन् भने सगरमाथा विजेता भ्लादिमिर शाताएभले ‘विश्वका पर्वतारोहरूको मक्का’ नेपालको प्राकृतिक सौन्दर्य र जनताको सम्पन्न सांस्कृतिक निधिको वर्णन गरेका थिए ।

समारोहमा बोल्ने सबै वक्ताहरूले नेपाल र रूसको मित्रताको अतीत र वर्तमानबारे प्रकाश पार्दै भविष्यमा यो सुमधुर र सौहार्दपूर्ण सम्बन्ध अझ प्रगाढ हुँदै जाने सम्भावनाबारे जोड दिएका थिए भने दानेस्तानका कलाकारहरूले गीत गायन र नृत्यको प्रदर्शन गरेका थिए ।

मस्कोको केन्द्रमा पुराना तीन–चारतले घरहरू भत्काएर बनाइएको अग्ला–अग्ला भवनहरूसहितको फराकिलो नयाँ आर्बात मार्ग (कालिनिन्स्की प्रोस्पेक्ट) बनेको र अहिले पनि रूसको राजधानीको केन्द्रमा बिजुलीका तारहरू जमीनमुनि बिछ्याएर मोटर हिंड्ने सडकभन्दा मान्छे हिंड्ने पेटी फराकिलो पार्दै ठाउँ–ठाउँमा आरामदायी बेन्चहरू राखेर वृक्षारोपण समेत गरी पैदल यात्रीमैत्री बनाउने क्रममा यस मार्गको आधुनिकीकरणको निर्माणकार्य भइरहेको पनि देख्ने एक प्रत्यक्षदर्शी नेपालीको हैसियतले त्यस सडकमा रहेको ज्ञानविज्ञानको भण्डारभैंm जताततै किताबहरूले भरिभराउ दराजको चाङ देखिने विशाल ‘पुस्तकगृह’ को दोस्रो तलाको सभामण्डपमा नेपाल–रूस दौत्य सम्बन्धको ६०–यौं वर्षबन्धन समारोहमा सहभागी भई वक्ताहरूको मन्तव्य र गायिकाहरूको गायन सुनिरहँदा मलाई वर्तमान ‘पुस्तकगृह’ को पारिपट्टि रहेको उन्नाईसौं शताब्दीको यूरोपीय वास्तुकलाको नमूना ‘प्रागा’ रेष्टुराँमा रूसका लागि नेपालका प्रथम आवासीय राजदूत झरेन्द्रनारायण सिंहबाट सन् १९६१ को विजयादशमीका दिन आयोजना गरिएको भव्य दशैंभोजमा मेरो समेत सम्पादनमा निकालिएको पहिलो हस्तलिखित नेपाली पत्रिका ‘किरण’ को विमोचनको याद आइरहेको थियो भने कहिले यस भवनको नजिकै रहेको पूर्बेली ढाँचाका बुर्जासहितको सुन्दर ‘मैत्रीगृह’ (हाल रूस सरकारको अतिथिसत्कार भवन) को विशाल कक्षमा सन् १९६३ को शरदमा सम्पन्न सोभियत–नेपाल मैत्री समाजको प्रथम अधिवेशन र त्यसपछिका विभिन्न नेपाल–रूस मैत्री समारोहहरूको सम्झना भइरहेको थियो । मास्कोको केन्द्रमा अवस्थित यी तीनै भवनको त्रिकोणको सेरोफेरोमा मेरो मस्तिष्कले आधाशताब्दीभन्दा बढी समयावधिको चक्रब्यूहमा विचरण गरिरहेभैंm मलाई प्रतीत भइरहेको थियो ।

यसपल्ट नेपाल–रूस दौत्य सम्बन्धको हीरक जयन्तीको उपलक्ष्यमा मास्कोमा सम्पन्न साहित्यिक एवं सांस्कृतिक समारोहमा भाग लिएर नयाँ आर्बातमा बिछ्याइँदै गरिएका ग्रानाइटका चारपाटे पत्थरहरूमाथि टेक्दै निवासस्थानतिर जान जमीनमुनि हिंड्ने रेलको ‘आर्बात’ बिसौनीसम्म पुग्दानपुग्दै ग्रीष्मकालीन न्यानो वर्षाले नेपालको वर्षाऋतुको सम्झना गराउँदै रुझाइदिएको थियो…

फोटो सौजन्य :बोसि भेर्शिनिन
दिनाङ्क : २९ जुलाई २०१६,
मास्को, रूस महासंघ ।